Ο πόλεμος των... στοιχειών στα ελληνικά χωριά

Οι πιο περίεργες παραδόσεις του ελληνικού λαού είναι εκείνες που αναφέρονται στον πόλεμο των στοιχειών ανάμεσα σε διάφορα χωριά.

Τα στοιχειά αυτά παρουσιάζονται προσωποποιημένα. Συχνά, παίρνουν τη μορφή βοδιών, αλλά υπάρχουν και στοιχειά με όψη σκύλου, κριαριού, βουβαλιού και τράγου, που ο λαός τα αποκαλεί «θεριακά».

Κι όταν ξεσπά ο πόλεμος ανάμεσά τους, η μάχη τους εκτυλίσσεται πάνω στις ράχες των βουνών, όπου βρίσκονται συνήθως τα σύνορα των χωριών. Μάχονται απλώς για το ποιος θα υπερισχύσει, ενώ το χωριό, που το στοιχειό του νικήθηκε, είναι αυτό που του μέλλει να καταστραφεί.

Η πιο γνωστή τέτοια λαϊκή παράδοση, η οποία αναφέρεται σε πόλεμο των στοιχειών, είχε καταγραφεί ανάμεσα σε δυο ορεινά χωριά της Αιτωλοακαρνανίας, τη Βοϊτσά (σήμερα Ελατόβρυση) και τη Κουτουλίστα (σήμερα Κρυονέρια).

Ιδού πώς έχει η ιστορία τους…

«Μια φορά, της Βοϊτσάς το στοιχειό πολέμησε με το στοιχειό της Κουτουλίστας στην κορυφή του βουνού, εκεί που οι ντόπιοι το λένε «στα Σανταλάκια». Πολέμησαν πολύ, αλλά δε νίκησε το ένα το άλλο. Το Κουτουλιστιάνικο κιότεψε και πήγε σ’ έναν γέρο του χωριού του και του είπε:

-Να ακούσεις καλά αυτά που θα σου πω. Αν δε με ακούσεις, το χωριό σου θα καταστραφεί, γιατί πολέμησα με το στοιχειό της Βοϊτσάς και κινδύνεψα. Αν πολεμήσουμε ξανά, είναι σίγουρο πως θα με νικήσει οριστικά. Γι’ αυτό, θα πας να φτιάξεις ένα ασημένιο βόλι και με αυτό θα γεμίσεις το τουφέκι σου. Ύστερα, να πας «στα Σανταλάκια», να σκάψεις έναν λάκκο και να κρυφτείς μέσα. Αν μας δεις να πολεμάμε (το Κουτουλιστιάνικο στοιχειό ήταν άσπρο και το Βοϊτσαΐτικο ήταν κόκκινο), να πυροβολήσεις το κόκκινο, για να το αποδυναμώσεις. Πρόσεξε, όμως, μη σκιαχτείς, γιατί το άσπρο το στοιχειό θα σκούξει δυνατά.

Ο γέρος έκαμε όπως τον διέταξε το στοιχειό του χωριού του. Πήγε, λοιπόν, τρύπωσε στον λάκκο και περίμενε. Ήρθαν κάποια ώρα τα στοιχειά και άρχισε ο πόλεμος. Άρπαξε ο γέρος το τουφέκι του και κατάφερε να λαβώσει το κόκκινο, το εχθρικό, όπως ακριβώς του είχε ζητήσει το Κουτουλιστιάνικο στοιχειό, που προστάτευε το χωριό του.

Μα, το Βοϊτσαΐτικο στοιχειό, που είχε πλέον λαβωθεί, έσκουξε δυνατά και κατόπιν, μουρμούρισε κάτι μυστηριώδες, που ο γέρος από τη Κουτουλίστα δεν μπόρεσε να το καταλάβει».

Ένα ανάλογο περιστατικό πολέμου στοιχειών, σύμφωνα με την παράδοση, είχε συμβεί ανάμεσα στα χωριά Σέλιανη (σήμερα Μάρμαρα) και Σμόκοβο (σήμερα Πύργος) της Φθιώτιδας.

Ιδού πώς έχει και η δική τους ιστορία…

«Της Σέλιανης και του Σμόκοβου τα στοιχειά, που είχαν την όψη άγριου λύκου, πιάστηκαν στα χέρια και πολεμούσαν πάνω στα Χομεργιανίτικα τα βουνά. Ο πόλεμος τούτος γινόταν για το νερό που βγαίνει στο Σμόκοβο. Το στοιχειό της Σέλιανης ήταν αρσενικό, ενώ του Σμόκοβου ήταν θηλυκό. Το θηλυκό φοβήθηκε μήπως ηττηθεί και πάνω στο πάλεμα, είπε στον αρσενικό αντίπαλό του: «Έλα να σε ξεψειρίσω!»

Το αρσενικό γελάστηκε κι έπεσε στα πόδια του θηλυκού για να το ξεψειρίσει. Τόσο πολύ του άρεσε, ώστε δίχως να το καταλάβει, αποκοιμήθηκε. Τότε, εκείνη η πονηρή, τον άφησε αποκοιμισμένο και κίνησε να πάρει το πολυπόθητο νερό και το έφερε στο Σμόκοβο.

Από τότε, η πηγή στην περιοχή Στεφανάκι της Σέλιανης στέρεψε, ενώ παλιότερα έρεε εκεί το δροσερό νεράκι».

Μια ακόμη παράδοση αναφέρεται στα χωριά της Αιτωλοακαρνανίας, Παλούκοβα (σήμερα Μανδρινή) και Αβόρανη:

«Το στοιχειό της Παλούκοβας μαχόταν το στοιχειό της Αβόρανης μέσα σε βρυχηθμούς. Ήταν και τα δύο τους άγρια βόδια, το ένα λευκό και το άλλο μαύρο, λαμπροκέρατα. Αυτά τα στοιχειά δεν ήρθαν σιμά το ένα στο άλλο, αλλά στέκονταν σε αντικρινές ράχες και δε σταματούσαν να βρυχώνται».

Όμοια και για τα χωριά της Ευρυτανίας, Άμπλιανη και Νεοχώρι:

«Τα δυο στοιχειά αυτών των χωριών της Ευρυτανίας, που έμοιαζαν με θηριώδη βόδια, πολεμούσαν μεταξύ τους και έσκουζαν με άγριες κραυγές. Πολύ καιρό βαστούσε ο πόλεμός τους και πάντοτε νικούσε το στοιχειό της Άμπλιανης. Έτσι, κατέβαινε από το σύνορο, που ήταν ψηλά στη ράχη και πήγαινε κι έτρωγε τους Νεοχωρίτες. Αναγκάστηκαν, λοιπόν, οι άνθρωποι ν’ αφήσουν το χωριό τους και πήγαν κι έχτισαν καινούριο χωριό λίγο πιο πάνω».

Άλλη παράδοση για τα χωριά Αβόρανη και Αράχωβα:

«Το Αβορανίτικο και Αραχωβίτικο στοιχειό πολεμούσαν εκεί πάνω ψηλά, στου Φραγκόπουλου τη βρύση. Και νίκησε το στοιχειό της Αβόρανης. Από τον πόλεμο εκείνο ξεριζώθηκαν δέντρα πολλά και είναι ακόμα ξεριζωμένα».

Για τα χωριά Άγιος Δημήτριος και Καστανιά της Ναυπακτίας έλεγαν τα εξής:

«Μια φορά, το στοιχειό της Καστανιάς πολεμούσε με το στοιχειό του Άι-Δημήτρη. Ήταν και τα δύο τους βόδια. Και το Καστανιώτικο στοιχειό ηττήθηκε. Γι’ αυτό άρχισαν να πεθαίνουν πολλοί Καστανιώτες».

Ας δούμε τι συνέβαινε και στα Γκούρα Κορινθίας, στην Πελοπόννησο:

«Ήταν δυο στοιχειά σαν άλογα. Το ένα κόκκινο, το άλλο ψαρί και κάθε μέρα πάλευαν ποιο θα νικήσει το άλλο. Εκεί κοντά ήταν ένας βοσκός με τα βόδια του. Μια μέρα, το ένα το στοιχειό πήγε στον βοσκό και του είπε:

-Βοήθα με να νικήσω το άλλο το στοιχειό. Να σφάξεις την πιο θρεμμένη σου αγελάδα, να βγάλεις το ξύγκι και να φτιάξεις βώλους. Την ώρα που εγώ θα παλεύω μαζί του, εσύ θα το χτυπάς με τους βώλους. Το στοιχειό θα φυλάγεται, ενώ εγώ θα τρώω το ξύγκι, θα δυναμώνω και θα το νικήσω. Αν κάνεις αυτά που σου λέω, θα κάνω το κοπάδι σου να αυγατίσει.

Έτσι, ο βοσκός έπραξε όλα όσα του ζητήθηκαν. Το στοιχειό του νίκησε κι από τότε, βάζει το πόδι του μπροστά κι εμποδίζει το νερό να βγαίνει από την πηγή. Σηκώνει το πόδι του και απολύεται το δροσερό νεράκι».

Ο πόλεμος των στοιχειών στα ελληνικά χωριά είναι ένα συνηθισμένο θέμα της λαογραφίας μας, που συμβολίζει τη σωματική ρώμη των δυνατότερων ζώων, όπως του βοδιού, του λύκου, του αλόγου. Συμβολίζει την ισχύ, που είναι απαραίτητη στη ζωή. Αυτός που επικρατεί στον αγώνα ζει, ενώ αυτός που χάνει, πεθαίνει.

Η είδηση δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ», στις 10/03/1931…