"Η Κίνα θέλει να είναι πλούσια και κομμουνιστική"

Θα εξελιχθεί η Κίνα σε μια χώρα υψηλού εισοδήματος, η οποία θα κυβερνάται ακόμα από ένα κομμουνιστικό κόμμα-κράτος; Αν η Κίνα το επιτύγχανε αυτό, θα μεταμόρφωνε έναν κόσμο στον οποίο όλες οι μεγάλες χώρες υψηλού εισοδήματος είναι δημοκρατικές. Θα άλλαζε την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, όχι μόνο οικονομικά και στρατιωτικά αλλά επίσης πολιτικά και ιδεολογικά.

Αυτό είναι που περιμένει να συμβεί ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ. Αλλά πόσο πιθανό είναι, αλήθεια;

Η Κίνα δεν αποτελεί σήμερα μια τόσο ξεχωριστή περίπτωση. Πράγματι, ο αριθμός των χωρών που κυβερνώνται από ένα κόμμα το οποίο αυτοαποκαλείται «κομμουνιστικό» είναι πολύ μικρότερος από ό,τι ήταν πριν το 1991. Ωστόσο παραμένουν μερικές ακόμα, ιδίως το Βιετνάμ. Πράγματι, επίσης, έχει καταγράψει τέσσερις δεκαετίες εκπληκτικής οικονομικής ανάπτυξης. Παραμένει όμως μια χώρα μεσαίου εισοδήματος, η οποία κατατάσσεται από το ΔΝΤ στην 75η θέση όσον αφορά το κατά κεφαλήν εισόδημα, λίγο κάτω από το Μεξικό και την Ταϊλάνδη.

Αλλά και όσον αφορά την ποιότητα της διακυβέρνησης δεν έχει ιδιαίτερες επιδόσεις, τουλάχιστον με βάση τους δείκτες της Παγκόσμιας Τράπεζας. Όπως θα ανέμενε κανείς, κατατάσσεται πολύ υψηλότερα στην «κυβερνητική αποτελεσματικότητα», όπου βρίσκεται κοντά στην Ιταλία, από ό,τι για τη «λογοδοσία και τη συμμετοχή», όπου είναι κάτω από τη Ρωσία. Αλλά δεν ξεχωρίζει ούτε μεταξύ των χωρών μεσαίου εισοδήματος.

Αν ωστόσο εξελισσόταν σε μια χώρα υψηλού εισοδήματος, με κατά κεφαλήν εισόδημα στο επίπεδο, ας πούμε, της Νότιας Κορέας, αλλά με κυβερνητική λογοδοσία στο σημείο που είναι σήμερα, τότε θα είχε εμφανιστεί κάτι καινούργιο. Άλλωστε, ακόμα και η «λογοδοσία και συμμετοχή» της Σιγκαπούρης είναι καλύτερη από αυτήν της Κίνας.

Aν συνέβαινε τούτο, η Κίνα θα κατόρθωνε να γίνει πλούσια, ενώ το πολιτικό της σύστημα θα έμενε το ίδιο. Είναι ξεκάθαρο ότι αυτό προσπαθεί να επιτύχει ο κ. Σι.

H ανάπτυξη του πραγματικού κατά κεφαλήν εισοδήματος κατά 4% τον χρόνο για άλλη μια γενιά θα οδηγούσε την Κίνα στις μεσαίες θέσεις της ομάδας των χωρών υψηλού εισοδήματος. Η οικονομία της θα ήταν τότε πολύ μεγαλύτερη από αυτήν των ΗΠΑ και της Ε.Ε. μαζί. Θα επρόκειτο για ένα νέο κόσμο. Αλλά είναι πιθανόν; Η Νότια Κορέα είναι εντέλει η μόνη μεγάλη χώρα που έχει μετακινηθεί από την κατηγορία του χαμηλού εισοδήματος σε αυτήν του υψηλού μέσα σε δύο γενιές.

Για να το επιτύχει αυτό, το κόμμα-κράτος της Κίνας πρέπει να κατορθώσει να πιάσει υψηλά επίπεδα απόδοσης στον τομέα της διακυβέρνησης και η κινεζική οικονομία να καταφέρει να προσφέρει υψηλά εισοδήματα, χωρίς να υποκύψει στα αιτήματα για μεγαλύτερη λογοδοσία από έναν πληθυσμό ο οποίος ως τότε θα είναι εύπορος, αστικοποιημένος, μορφωμένος και απαιτητικός. Επιπλέον, αυτό πρέπει να συμβεί χωρίς τις διαιρέσεις στην ελίτ του κόμματος, οι οποίες κατέστρεψαν τη Σοβιετική Ένωση.

Γιατί μπορεί να αποτύχει η Κίνα; Μπορεί να υποκύψει στην «παγίδα μεσαίου-εισοδήματος». Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας είναι ήδη αρκετά «φουσκωμένη». Επιπλέον, καθώς ο πληθυσμός γερνάει, οι περιβαλλοντικοί περιορισμοί αυξάνουν, η οικονομία ελέγχεται περισσότερο από το κράτος και οι αποδόσεις των επενδύσεων υποχωρούν, η ανάπτυξη -η οποία βρίσκεται ήδη αρκετά χαμηλότερα από τα επίπεδα του 2008- μπορεί να πέσει σε επίπεδα ελάχιστα υψηλότερα από αυτά των χωρών υψηλού εισοδήματος. Η σύγκλιση τότε θα κολλήσει. Μια κρίση χρέους μπορεί να καταστήσει την επιβράδυνση αυτή πιο απότομη.

Εν τω μεταξύ, οι κοινωνικές αλλαγές μπορεί να υπονομεύσουν τη νομιμοποίηση του κόμματος-κράτους, ειδικά στο πλαίσιο μιας τέτοιας επιβράδυνσης. Επιπλέον, μακροπρόθεσμα, το κόμμα μπορεί να διαπιστώσει ότι είναι αδύνατο να συγκρατήσει την εσωτερική διαφθορά. Μπορεί επίσης να διαπιστώσει ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να διατηρήσει τη νομιμοποίηση ενός οργανισμού ο οποίος έχει ρίζες σε έναν ξεπερασμένο μαρξισμό, ιδίως από τη στιγμή που έχει διαπράξει τέτοια εγκλήματα όπως το «μεγάλο άλμα προς τα μπρος» και η «πολιτιστική επανάσταση». Όπως σημειώνει ο Kέρι Μπράουν του King’s College, σε ένα συναρπαστικό βιβλίο για τον πολιτισμό του κομμουνισμού της Κίνας, το παρελθόν είναι «γεμάτο πόρτες οι οποίες είναι κλειστές και κλειδωμένες και περιοχές οι οποίες είναι αποκλεισμένες και αστυνομευόμενες».

Γιατί, εντούτοις, μπορεί να επιτύχει ο κινεζικός κομμουνισμός; Μια απάντηση είναι ότι το κόμμα-κράτος έχει αποδειχθεί εξαιρετικά ευέλικτο και πραγματιστικό. Η ταχύτατη μετάβαση από την «πολιτιστική επανάσταση» στη «μεταρρύθμιση και το άνοιγμα» ήταν επίτευγμα. Η αρχαία ιδέα της «εντολής του ουρανού» είναι επίσης αρκετά χρήσιμη: από τη στιγμή που οι κομμουνιστές είναι στην εξουσία, ήταν γραφτό να είναι.

Μια άλλη απάντηση βρίσκεται στις βαθιές ρίζες του γραφειοκρατικού απολυταρχισμού στην Κίνα. Εξίσου καίριος είναι και ο ισχυρισμός του κόμματος ότι γλίτωσε το έθνος από τη φτώχεια και την ηττοπάθεια και έφερε ευημερία και ισχύ. Το κόμμα είναι πάντοτε αυτό που διαμορφώνει το εθνικό αφήγημα. Είναι με τα λόγια του καθηγητή Μπράουν, το «αποθετήριο της εθνικής αποστολής». Ο γάμος του κόμματος με τον εθνικισμό είναι ένα ισχυρό θεμέλιο νομιμοποίησης. Ο τρόπος με τον οποίο ασκούν οι ΗΠΑ την εμπορική διπλωματία μπορεί να ενισχύσει την εθνική στήριξη.

Το κομμουνιστικό κόμμα έχει επιπρόσθετα όπλα. Το ένα είναι το φιλομαθές και επιχειρηματικό πνεύμα του κινεζικού λαού, το οποίο αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα να ευημερήσει. Ένα άλλο προτέρημα είναι η ικανότητα να μετασχηματίζει τη σύγχρονη τεχνολογία σε ένα σύστημα στενής παρακολούθησης κάθε σχεδόν Κινέζου πολίτη. Ένα άλλο είναι η ικανότητα να καταδεικνύει τις τελευταίες οικονομικές και πολιτικές αποτυχίες των δημοκρατιών υψηλού εισοδήματος: η παγκόσμια οικονομική κρίση· η επιβράδυνση της παραγωγικότητας· η τάση να επιλέγονται ανίκανοι ηγέτες (όπως ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ) και εφιαλτικοί στόχοι (όπως το Βrexit).

Για ένα μεγάλο αριθμό Κινέζων, η δημοκρατική εναλλακτική πρέπει να δείχνει λιγότερο ελκυστική από πριν. Για αυτούς, η διακινδύνευση της εγχώριας πολιτικής σταθερότητας για τις σημερινές εκδοχές της δημοκρατίας, καθώς και της δυτικής απόρριψης της πραγματιστικής λογικής στην οποία βασίζεται η πρόοδος της Κίνας, θα φαινόταν κάτι το επιπόλαιο.

Θα εξελιχθεί η Κίνα σε μια τεράστια Σιγκαπούρη, με υψηλά επίπεδα εισοδήματος και κυβερνητικής αποτελεσματικότητας, διατηρώντας ταυτόχρονα την ηγεμονία του ενός κόμματος; Μήπως τελικά καταρρεύσει το πολιτικό της σύστημα, η οικονομική της πρόοδος ή και τα δύο; Θα μείνει ο κ. Σι στην ιστορία ως ο άνθρωπος που έφερε την Κίνα στην κορυφή του κόσμου ή σαν μια κινεζική εκδοχή του Μπρέζνιεφ, ο συντηρητισμός του οποίου οδήγησε το σοβιετικό σύστημα σε αναπόδραστη απόγνωση; Είναι αδύνατο να γνωρίζει κανείς πώς θα λήξει αυτό.

Οι Κινέζοι από μόνοι τους θα αποφασίσουν. Γνωρίζουμε μόνο ότι έχει σημασία για εμάς όλους. Εν τω μεταξύ, η Δύση πρέπει να κοιτάξει προς τα μέσα, για να επιδιορθώσει το δικό της προβληματικό δημοκρατικό σύστημα.
Martin Wolf