Τα πυροβόλα τυφέκια των Βυζαντινών

Το πότε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία χρησιμοποίησε για πρώτη φορά πυροβόλα όπλα δεν είναι γνωστό. Υπάρχουν ενδείξεις ότι πυροβόλα χρησιμοποιήθηκαν το 1390 στην εμφύλια σύγκρουση Ιωάννη Ε και Ιωάννη Ζ Παλαιολόγου.

Προφανώς τα πυροβόλα και τα πρώιμα τυφέκια έφτασαν στο Βυζάντιο από τη Δύση, πιθανότατα μέσω των Βενετών και των Γενουατών. Οι πληροφορίες είναι πολύ περισσότερες για την χρήση των όπλων αυτών κατά την έσχατη πολιορκία της Πόλης. Ο αυτόπτης μάρτυρας της πολιορκίας, ο Έλληνας καρδινάλιος Λεονάρδος ο Χίος, αναφέρει πως οι Βυζαντινοί δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα πυροβόλα τους αποτελεσματικά καθώς δεν είχαν επαρκή πυρίτιδα και βλήματα.

Ο ίδιος αναφέρει ότι τα μεγαλύτερα πυροβόλα δεν μπορούσαν πάλι να χρησιμοποιηθούν διότι η ισχυρή τους ανάκρουση έσειε τα τείχη. Την αυτή μαρτυρία παραθέτει και ο Χαλκοκονδύλης και προσθέτει ότι τα βυζαντινά πυροβόλα έβαλλαν βλήματα βάρους 41 περίπου κιλών.

Τα βυζαντινά πυροβόλα ήταν πολύ μικρότερα των τουρκικών. Ο Χαλκοκονδύλης προσθέτει ότι τα μεγαλύτερα βυζαντινά πυροβόλα «έσκασαν» κατά τη χρήση προφανώς είτε λόγω κακής κατασκευής, είτε λόγω απειρίας των πυροβολητών.

Ο ιστορικός της Άλωσης Μιχαήλ Δούκας αναφέρει επίσης την χρήση πρώιμων «τυφεκίων». «… και άλλοι βάλλοντες με σφαίρες μικρές, 5 ή 10 μαζί, σε μέγεθος καρυδιού του Πόντου, που είχαν μεγάλη διατρητική δύναμη, ώστε να χτυπούσαν κάποιο σιδερόφραχτο σώμα, τρυπούσαν τόσο την ασπίδα, όσo και την σάρκα και επιπλέον περνούσαν από μέσα τους και συνέχιζαν σε άλλο σώμα, αν υπήρχε κάποιο άλλο στην πορεία τους.

«Αυτό θα συνεχιζόταν μέχρις ότου εξασθενούσε η δύναμη της πυρίτιδας και με μια βολή μπορούσε να σκοτώσει δύο και τρεις. Γνώριζαν και οι Τούρκοι τη χρήση (των όπλων) αυτών και μάλιστα τα χρησιμοποιούσαν καλύτερα», αναφέρει.

Πάντως δεν είναι γνωστό τι είδους όπλα ήταν τα αναφερόμενα καθώς υπήρχαν διάφορες παραλλαγές. Άλλα έμοιαζαν με μικρά πυροβόλα, που τα χειρίζονταν μερικές φορές δύο άνδρες, άλλα έμοιαζαν με μεταλλικούς σωλήνες που κρατούντο στον ώμο και άλλα, τα πλέον σύγχρονα, έμοιαζαν με τα μεταγενέστερα αρκεβούζια. Όλα πυροδοτούνταν με μηχανισμό πυροδότησης με φυτίλι.
Οι Βυζαντινοί ονόμαζαν τα πυροβόλα όπλα χωνία, χωνές και σκευές. Ο Κριτόβουλος χαρακτηρίζει τα πυροβόλα ως «ελιπόλους» (αυτά που καταλαμβάνουν πόλεις) ή «αφετήρια» (μηχανές άφεσης βλημάτων). Άλλοι Βυζαντινοί συγγραφείς κάνουν λόγο και για «πετροβόλα», καθώς τα πυροβόλα της εποχής έβαλλαν λίθινα βλήματα, ή «τηλεβόλα» καθώς έβαλλαν μακριά.